Εξ άναλόγων αφορμών και αιτίων και παρομοίων μορφών παρακλητικοί κανόνες συνετέθησαν από μετρίας μορφωτικής παιδείας και συνθετικής ικανότητος πατέρας, των όποιων ή υπερβολική ευλάβεια προς την Θεοτόκο και προς τούς αγαπημένους άγιους των ξεπερνούσε την δειλία του να καταπιασθούν με ένα τόσο δύσκολο και σοβαρό έργο.
Στην αντίληψη μου υπέπεσαν μερικοί, πού ήσαν γραμμένοι χειρογράφως σε τετράδια. Απείχαν βέβαια πολύ από του να νομισθούν ισάξιοι των μεγάλων υμνογράφων μας. Ούτε όμως και ως κακότεχνοι και ανεπιτυχείς 'μπορούσαν να κριθούν. 'Κάλυπταν λατρευτικές και αγιολογικές ανάγκες και ευχαριστούσαν τούς εκκλησιαζομένους και τούς άλλως πως προσευχομένους. Στις Βιβλιοθήκες των Μονών και στα ενδότερα των ντουλαπιών των «Τυπικαριών» των Καθολικών, ασφαλώς θα είναι καταχωνιασμένα τέτοια υμνολογικά τετράδια και αρκετές ανάλογες χιλιομεταχειρισμένες «φυλλάδες».
Την λειτουργική αυτή ανάγκης, πού με προσωπικούς κόπους
και χειρόγραφος κάλυπταν οι αγιορείται πατέρες μέχρι τα μέσα περίπου του ΙΖ' αιώνος, πήραν την πρωτοβουλία και ικανοποίησαν με έντυπους εκδόσεις σχετικών Θεομητορικών άσματικών συλλογών τους οι Αγάπιος Λάνδος (Βενετία 1643) και Νικόλαος Γλυκύς (1681 και 1775).
Κατά ταύτα, με τούς υπέροχους εν χειρογράφοις ύμνους και παρακλητικούς κανόνας των απαράμιλλων υμνογράφων τής Εκκλησίας μας, με τις ως ανωτέρω έντυπες συλλογές, αλλά και με τις μνημονευθείσες ευλαβείς, υμνογραφικές «απόπειρες» και «επιδόσεις» προκατόχων μας μοναστών, εκπληρώνονταν οι ικετευτικές προς την Παναγία Παρθένο αναφορές των μοναχών στο Άγιονόρος μας, έως ότου ό άγιος Νικόδημος ό Αγιορείτης, εν εκτιμήσει τής καταστάσεως αυτής και από απεριόριστη αγάπη και ευλάβεια προς την Παρθένο Μαρία, με την σοφία του και με την ακατάβλητη εργατικότητά του και την προσεκτική έρευνα στις Βιβλιοθήκες των Ιερών του Άθω μας Μονών, συνέλεξε από τούς χειρογράφους Κώδικας, 56 (πεντήκοντα εξ) κανόνας, πού οι περισσότεροι μάλλον έμεναν μέχρι τότε εν αχρησία και σιωπή· ήτοι επτά για το «εσπέρας» κάθε μιας ημέρας τής εβδομάδος και εν πλήρη συμφωνία με την εναλλαγή των οκτώ ήχων τής Παρακλητικής, και τούς εξώδικε, υπό την προσφυέστατη επωνυμία Θεοτοκάριον, στην Βενετία το έτος 1796.
Μπορεί να αναλογιστή κανείς πόσο κοπίασε για να φέρει σε πέρας αυτή την οκτωηχική προς δόξαν τής Θεοτόκου συλλογή του ό άγιος Νικόδημος, (στην οποία προσέθεσε άλλους 6 κανόνας, για να καλύψη ειδικές επιθυμίες και ανάγκες: «... εις πάσαν θλίψιν», «εις πάσαν ασθένειαν», ευχαριστήριο «μετά την νόσον», τον ιαμβικό «...των σων προσφύγων», τον γνωστό του Σαββάτου του Ακάθιστου {«Χριστού βίβλο έμψυχον»), και τέλος τον ευχαριστήριο, πού ψάλλετε, «τω αυτω Σαββάτω της Ακάθιστου παρά ταίς Σεβασμίαις Μοναίς του Άγιου Ορους»), ανάγκης αν λάβει υπ` όψι του ότι, προσέφυγε, ερεύνησε και ήντλησε από την υμνολογική και λειτουργική παραγωγή «... είκοσι δυο ιερών και θεσπέσιων μελωδών», και συγκεκριμένως των εξής (σύμφωνα με την σειρά παραθέσεως στο κατονομασθέν βιβλίο):
1. Θεοδώρου Στουδίτου, 2
2. Ανδρέου Κρήτης, 9
3. Ιωάννου Ευχαίτων 8
4. Μεγάλου Φωτίου 3
5. Ιωάννου Δαμασκηνού 5
6. Μητροφάνους Σμύρνης 5
7. Θέκλης Μοναχής 1
8. Ιωσήφ Υμνογράφου 1
9. Γεωργίου Νικομήδειας 1
10. Αθανασίου ΚωνΠόλεως 1
11. Μανουήλ Μεγαλώνυμου 3
12., Αρσενίου Μοναχού, 3
13. Θεοκτίστου Στουδίτου, 2
14. Θεοφάνους Νικαίας Γραπτού,4
15. Ήλιου Κρήτης Έκδίκου, 1
16.Θεοδώρου Λασκάρεως, Βασιλέως, 1
17.Ιγνατίου ΚωνΠόλεως, 1
18.Μάρκου Εφέσου Ευγενικού, 1
19.Νικολάου Όσιου Κατασκεπηνού, 2
20.Παύλου Αμορίου,2
21. Κλήμεντος, 1
22. Καλλινίκου Ήρακλείας, 1.
Αλήθεια· πόσοι άραγε είναι οι υμνογράφοι της Εκκλησίας μας; Έδώ θα πρέπει να σημειωθεί το γεγονός ότι, μολονότι και ό ίδιος ό άγιος Νικόδημος είναι υμνογράφος πολλών ασματικών κανόνων και προς τιμήν της Κυρίας Θεοτόκου, ούτε εκδηλώνεται των ετοίμων του ούτε προς τούτο συνέθεσε κανένα για να τον παρένθεση στην νέα συλλογή, και τούτο ασφαλώς από' την άκρα ταπεινοφροσύνη του εμποδιζόμενος και από τον υπερβάλλοντα σεβασμό του προς τούς παλαιούς και άγιους υμνογράφους της Εκκλησίας μας.
Δεν διαβάζονται οι κανόνες του Θεοτοκαρίου αυτοτελώς και μεμονωμένος, αλλά επεκράτησε να ενσωματώνονται στην ακολουθία του εσπερινού. Έτσι, μόλις τελείωση ό ηγούμενος την απαγγελία του «Νυν απολύεις τον Δούλον σου Δέσποτα εν
ειρήνη...», αμέσως και παρενθετικός οι ψάλται ή άλλοι πατέρες -γιατί υπάρχει προθυμία και άμιλλα- αρχίζουν από τους χορούς το ψάλσιμο με πολλή ευλάβεια και με προτασσόμενη, προ ενός εκάστου τροπαρίου, την επίκληση «Ύπεραγία Θεοτόκε σώσον υμάς». Και όταν τελειώσει ό κανών, τότε ό διαβαστής θα πει το τρισάγιο, για να άκολουθήσουν τα απολυτίκια και ή άπόλυσις.
Καθ' όμοιο τρόπο χρησιμοποιείται το Θεοτοκάριο και στα κελιά, όταν, ως ευνόητο, υπάρχει πολυπρόσωπη συνοδεία. Όταν όμως δεν υπάρχει αυτή ή ευτυχία ή συντρέχουν άλλες εκτιμήσεις, τότε ό κανόνας απαγγέλλεται «διαβαστά», «χύμα».| Στις διμελείς ή τριμελείς συνοδείες, ή ανάγνωσης του Θεοτοκαρίου είναι υπόθεσης του νεωτέρου κατά σειράν μοναχικής κούρας ή του αρχαρίου, «για να μαθαίνει». Καλή συνήθεια και τάξις. Μύησης έγκαιρη στην σφαίρα του Θεομητορικού μυστηρίου και εθισμός στην επί καθημερινής βάσεως αναφορά της ψυχικής μας σωτηρίας στις πρεσβείες Της και στην παρρησία Της προς τον Σωτήρα Υιό Της.
Σε όλη του την ζωή ό κοινοβιάτης μοναχός θα ψάλλει ή θα ακούει στο Καθολικό το Θεοτοκάριο, αλλά και μόνος στο κελί του ό κελλιώτης ή στην καλύβα του ό ασκητής θα εξακολουθήσει μέχρι τα γερατειά του να κρατεί στο τέλος των εσπερινών του με ευλάβεια το Βιβλίο της Παναγίας στα χέρια του και θα ψιθυρίζει τα λόγια των τροπαρίων του. Καταφυγή, συγκίνησης, παραμυθία, εντρύφημα, και ελπίδα για τον καθένα προσευχόμενο μ` αυτό αγιορείτη.
ΒΙΒΛΙΟΓ. ΘΕΟΜΗΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΕΞΟΔΙΑ ΣΤΟΝ ΑΘΩΝΑ. ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΡΟΔΟΣΤΟΛΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου